Kobieta, która jest zatrudniona na umowę o pracę i urodziła dziecko, ma możliwość skorzystania nie tylko z urlopu podstawowego macierzyńskiego, ale również z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego. Wszystkie z nich są odpłatne i na dodatek kobieta może w pewien sposób zdecydować o wysokości zasiłku, który będzie otrzymywać. Później, kobieta może również skorzystać z urlopu wychowawczego, choć ten jest jednak bezpłatny. Wiadomo, że istnieją różne umowy o pracę. W przypadku kobiety zatrudnionej w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony, sytuacja jest jasna – będzie miała prawo i do urlopu macierzyńskiego i do otrzymywania zasiłku macierzyńskiego. Trochę inna sytuacja jest w przypadku kobiet, które urodziły dzieci, a pracują na podstawie umowy o pracę na czas określony. Jeżeli, termin umowy wygasałby jeszcze przed rozwiązaniem umowy z pracodawcą, to jest on automatycznie przedłużany do dnia porodu. Wówczas, kobiecie nie przysługuje już prawo do urlopu macierzyńskiego, ale za czas w którym byłaby na urlopie macierzyńskim, będzie miała wypłacany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zasiłek macierzyński. NA tym etapie, warto zwrócić uwagę na rozróżnienie terminów „urlop macierzyński” i „zasiłek macierzyński”, które bywają często mylnie używane zamiennie. Urlop macierzyński jest przerwą w pracy, która przysługuje kobietom, które urodziły dziecko w trakcie trwania niniejszej umowy. Natomiast zasiłek macierzyński, to świadczenie pieniężne, które jest wypłacane, albo w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego, albo odpowiednio za okres, który przysługiwałby kobiecie będącej na urlopie macierzyńskim.
Szczegóły dotyczące ustalania i wypłacania zasiłku macierzyńskiego wynikają z ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby o macierzyństwa. Jeżeli, kobieta zgłosi chęć skorzystania bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim, dodatkowego, później urlopu rodzicielskiego, a wniosek złoży najpóźniej 14 dni po porodzie może dokonać wyboru, żeby wysokość jej zasiłku przez cały czas wynosił 80% podstawy wymiaru. Natomiast, jeżeli takiego wniosku nie złoży, to wysokość jej zasiłku będzie wynosić 100% podstawy wymiaru za okres podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego i 60% za okres urlopu rodzicielskiego. Kobieta ma oczywiście prawo do rezygnacji z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, mimo, że uprzednio zdeklarowała, że będzie z nich w pełni korzystać. W przypadku równoczesnej deklaracji pobierania 80% podstawy zasiłku, przysługiwać jej będzie wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego. Tak się stanie tylko wówczas, gdy drugi z rodziców nie skorzysta z tych urlopów. Wyrównanie, o którym tutaj mowa będzie miało formę jednorazowej wypłaty za czas wykorzystanego urlopu.
Prawo do urlopu macierzyńskiego ma również kobieta, która adoptowała lub przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej dziecko do 7. roku życia, w wyjątkowych sytuacjach, do 10. roku życia. Urlop macierzyński jednak nie przysługuje kobietom, które pomimo, że pracowały na umowę o pracę, ale była to umowa na czas określony i rozwiązywała się z dniem porodu, które pracowały na umowę zlecenie, umowę o dzieło, niepracującym w ogóle i studentkom, chyba, ze studia były łączone z pracą na podstawie umowy o pracę.
Wymiar podstawowego urlopu macierzyńskiego uzależniony jest od ilości urodzonych dzieci podczas jednego porodu. Jeżeli, kobieta urodziła jedno dziecko, to urlop podstawowy macierzyński wynosi w jej przypadku 20 tygodni. Później odpowiednio 31 tygodni, przy urodzeniu bliźniaków, 33 tygodnie, przy urodzeniu trojaczków, 35 tygodni, gdy kobieta urodziła w czasie jednego porodu czworaczki, 37 tygodni, gdy 5 więcej dzieci. Wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego również uzależniony jest od ilości dzieci urodzonych podczas jednego porodu, jednak podział jest już mniej urozmaicony: 6 tygodni, gdy kobieta urodzi jedno dziecko, 8 tygodni, gdy kobieta urodzi bliźniaki lub większą liczbę dzieci podczas jednego porodu. Ponadto pozostał jeszcze do wykorzystania urlop rodzicielski, który trwa 26 tygodni, bez względu na liczbę urodzonych dzieci.
Podstawowy urlop macierzyński musi być wykorzystany i nie można z niego zrezygnować. W przypadku pozostałych urlopów, to czy kobieta będzie z nich korzystać w całości, czy w części, czy w ogóle z nich zrezygnuje – to już jej decyzja. Warunkiem jest jednak kolejność: urlop dodatkowy macierzyński może zostać dopiero wykorzystany po upływie urlopu podstawowego macierzyńskiego, a urlop rodzicielski po wykorzystaniu urlopu dodatkowego macierzyńskiego.
Przepisy, które weszły w życie z dniem 17 czerwca 2013 roku są bardzo korzystnymi dla matek pracujących, które zdecydowały się urodzić dziecko. W przypadku urodzenia jednego dziecka podczas jednego porodu, kobieta może pozostać z dzieckiem nawet rok (tj. 52 tygodnie) -20 tygodni urlopu podstawowego, 6 tygodni dodatkowego i 26 rodzicielskiego. Gdy kobieta urodzi bliźniaki, może pozostać w domu do 65 tygodni – 31 podstawowego urlopu macierzyńskiego, 8 tygodni dodatkowego, 26 tygodni rodzicielskiego. Urodzenie trójki dzieci w czasie jednego porodu, pozwala na pozostanie z dzieckiem do 67 tygodni – 33 tygodnie podstawowego, 8 dodatkowego i 26 rodzicielskiego. Oczywiście przedstawiony czas, jaki matka może poświęcić opiece nad dzieckiem, to terminy maksymalne, z których może, a nie musi skorzystać.
Z tytułu urodzenia dziecka, również jego ojciec został uprzywilejowany, ale pod warunkiem, że pracował na umowę o pracę. Przysługuje mu urlop ojcowski, który jest niezależny od urlopów wymienionych wyżej. Jego wymiar to dwa tygodnie. Dodatkowo z tytułu urodzenia dziecka, ojcu przysługują dwa dni urlopu okolicznościowego.
Nowością jest również możliwość wykorzystania części podstawowego urlopu macierzyńskiego przez matkę przed planowaną data porodu, tj. do 6 tygodni. W takiej sytuacji, po porodzie przysługuje kobiecie do wykorzystania część urlopu, której nie wykorzystała przed porodem.
Jak już wspomniano, podstawowy urlop macierzyński jest obligatoryjnym i musi zostać wykorzystany. Przepisy dają jednak możliwość po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni z tego urlopu przez pracownicę, iż młoda mama może na pisemny wniosek, który należy złożyć do pracodawcy, zrezygnować z pozostałej jego części, ale tylko i wyłącz nie pod warunkiem, że z pozostałej jego części skorzysta ojciec dziecka. Pozostała część urlopu podstawowego macierzyńskiego przysługuje tacie dziecka, ale również musi on złożyć pisemny wniosek.
Jeżeli, po porodzie w wyniku złego stanu zdrowia dziecka, musiałoby ono korzystać z opieki szpitalnej, to istnieje możliwość przerwania urlopu macierzyńskiego. Warunkiem jest wykorzystanie przez nią po porodzie co najmniej ośmiu tygodni tego urlopu. Pozostała do wykorzystania część urlopu oczywiście nie przepada, matka ma prawo do wykorzystania jej po wyjściu dziecka ze szpitala. Przerwa w urlopie udzielana jest na wniosek pracownicy. Do takiego wniosku należy dołączyć zaświadczenie lekarskie potwierdzające pobyt dziecka w szpitalu.
Jeżeli, matka, w trakcie trwania podstawowego urlopu macierzyńskiego, potrzebowałby opieki szpitalnej, to na czas kiedy nie może ona pełnić opieki nad nowonarodzonym dzieckiem, ojcu tego dziecka przysługuje prawo do części tego urlopu. Taka sytuacja jest jednak możliwa dopiero po upływie 8 tygodni tego urlopu, ale pod warunkiem, że zsumowana liczba tygodni matki i ojca, nie mogłaby przekroczyć tygodni przysługującego podstawowego urlopu macierzyńskiego.
W przypadku, gdy matka dziecka umiera, wówczas, jeżeli ojciec dziecka jest osobą pracującą, to przysługuje mu wielkość urlopu macierzyńskiego w części niewykorzystanej przez matkę dziecka.
Jeżeli natomiast dziecko urodzi się martwe lub poniesie ono śmierć przed ósmym tygodniem życia, wówczas matce przysługuje ośmiotygodniowy urlop macierzyński , jednak obowiązuje nie krótszy niż siedmiodniowy czas jego trwania licząc od dnia śmierci dziecka. W sytuacji, gdy dziecko umiera po upływie wspomnianych ośmiu tygodni swego życia, kobiecie przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia śmierci tego dziecka.
Jeżeli, przy porodzie urodziło się więcej dzieci, przy czym jedno z nich zmarło, wówczas matce przysługuje urlop macierzyński w wymiarze odpowiednim do liczby dzieci, które pozostały przy życiu.
Bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim, udzielany jest dodatkowy urlop macierzyński. Jego wymiar został już tutaj nakreślony, ale warto wspomnieć, że można go wykorzystać jednorazowo w pełnym lub niepełnym wymiarze lub w dwóch częściach. Części, o których tutaj mowa nie muszą być równe, warunkiem jest, aby były wielokrotnością tygodnia i następowały bezpośrednio po sobie. Z urlopu nie musi korzystać tylko i wyłącznie matka dziecka, ale może go w pełni wykorzystać pracujący ojciec dziecka lub może on być podzielony pomiędzy obydwoje rodziców.
Nowością, jest również możliwość łączenia urlopu macierzyńskiego z pracą. Taka sytuacja jest dopiero możliwa będąc na dodatkowym urlopie macierzyńskim i to u pracodawcy, który udziela tego urlopu i w wymiarze nie większym niż 0,5 etatu. Chcąc tak pracować, należy wystosować wniosek do swojego pracodawcy, ale w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem pracy. Wniosek powinien zawierać wymiar czsu pracy, okres przez który pracownica zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i wykonywaniem pracy. Pracodawca ma obowiązek udzielić dodatkowego urlopu macierzyńskiego na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy, pod warunkiem, że pozwoli na to organizacja i rodzaj wykonywanej pracy pracownika. W takiej sytuacji, pracodawca jest zobowiązany do poinformowania pracownika w formie pisemnej o przyczynie nieuwzględnienia jego wniosku.
Po dodatkowym urlopie macierzyńskim przysługuje kobiecie, jak już wspomniano, 26 tygodni urlopu rodzicielskiego. Z urlopu można skorzystać w pełnym wymiarze albo niepełnym w jednej, dwóch lub trzech częściach. Warunkiem jest, aby każda z części obejmowała minimum osiem tygodni i następowała bezpośrednio po części ja poprzedzającej. Jak już wspomniano, z rodzicielskiego urlopu może korzystać zarówno tylko matka, jak i tylko ojciec, lub mogą go podzielić miedzy siebie. Warto wspomnieć, że rodzice mogą na nim przebywać równocześnie, ale jest to wówczas możliwe przez okres 13 tygodni. Podczas przebywania na urlopie rodzicielskim, kobieta może łączyć go z pracą na takich samych zasadach jak w przypadku łączenia pracy z przebywaniem na dodatkowym urlopie macierzyńskim (co zostało wcześniej opisane).
W jaki sposób można ubiegać się o poszczególne urlopy?
Każdy z urlopów związany jest ze złożeniem w odpowiednich terminach wniosków. W terminie 14.tu dni od porodu, kobieta ma czas na złożenie wniosku, który może obejmować prośbę od razu o udzielenie bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a po nim rodzicielskiego. Takie rozwiązanie jest kierowane do osób, które od razu zdecydują się na pozostanie na wszystkich urlopach w pełnym wymiarze. Wniosek o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego, można również złożyć przebywając na podstawowym urlopie macierzyńskim w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem tego urlopu. We wniosku powinien być podany termin zakończenia podstawowego urlopu macierzyńskiego, a jeżeli kobieta chce z niego skorzystać w częściach, to również termin zakończenia pierwszej części tego urlopu oraz liczbę tygodni jakie ta część obejmuje.
Wniosek o urlop rodzicielski, podobnie, można złożyć w terminie 14 dni po porodzie, jeżeli kobieta zdecyduje się korzystać z całości urlopów, albo w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem urlopu rodzicielskiego. Dodatkowo do wniosku, kobieta zobowiązana jest dołączyć swoje oświadczenie o braku zamiaru korzystania z tego urlopu przez drugiego z rodziców, albo o czasie, w którym drugi z rodziców ma zamiar korzystać.
Oczywiście złożenie wniosku i zdecydowanie się na korzystanie z pełnego wymiaru urlopów, może zostać zmienione. Nie jest tak jedynie w przypadku podstawowego urlopu macierzyńskiego, z którego kobieta nie może zrezygnować. Istnieje jednak prawo, aby po 14 tygodniach wykorzystania urlopu podstawowego macierzyńskiego przez matkę dziecka, na jej wniosek zrezygnować z pozostałej części, ale tylko pod warunkiem, że pozostałą część urlopu wykorzysta ojciec dziecka.